Yerleşik hayatın ve Neolitik kültürün medeniyetlerin oluşmasındaki önemi yadsınamaz. Ne var ki yerleşik hayata ilk defa ne zaman ve nasıl geçildiği, onyıllardır devam eden arkeolojik araştırmalara rağmen halen iyi bilinmiyor. Avcı toplayıcı kültür ilk olarak yerleşik hayata geçip ardından tarıma mı başladı, yoksa bir bölgede yoğun toplayıcılık faaliyeti yürütmek insanları yerleşik hayata mı yönlendirdi? Bir kez yerleşik yaşama geçen topluluklar bir daha göçebeliğe dönmedi mi?
Bir süredir arkeologlar arasında, avcı toplayıcıların ilk olarak yerleşik yaşama geçtiklerini ve ardından tarımla haşır neşir olmaya başadıkları, yani tarımın yerleşik hayatın arkasındaki neden olmadığı fikri daha yaygın kabul görüyor. Yeni yapılan bir arkeolojik araştırma da bu fikri destekliyor ve yerleşik yaşama geçişin dinamiklerini ortaya çıkarıyor. Ancak araştırmacıların bu noktaya gelirken izledikleri yol hayli ilginç...
İsrail, ABD, İngiltere ve Fransa’dan araştırmacıların katılımıyla gerçekleştirilen çalışmada Orta Doğu’nun Levant olarak adlandırılan Akdeniz kıyı bölgesi incelemeye alındı. Bu bölgede M.Ö. 12.500 ve 9.500 yıllarında yaşamış olan halklara Natuf (Natufian) ismi veriliyor. Natuf halklarının göçebe yaşamak yerine taş yapılar inşa edip uzun süre bunların içinde yaşadıkları, yani ilk yerleşik yaşama geçen gruplardan olduğu düşünülüyor. Ama bunu kesin olarak göstermek kolay değil. Ayrıca arkeolojik veriler Natufların dönem dönem evlerini terkedip göçebeliğe geri döndüklerine işaret ediyor.
Yeni çalışmada araştırmacılar Natufların yaşam tarzı hakkında bilgi edinmek için bölgenin bir başka yerli türünü takibe karar vermişler. Bugün de sıkça rastgeldiğimiz ve yerleşik hayatın bir göstergesi olan ev faresinin, bu bölgede yaşayan diğer vahşi fare türlerine kıyasla ne dönemde baskın hale geldiğini incelemişler.
Levant’taki beş bölgeden toplanan yüzlerce fare azı dişi bizlere Akdeniz kıyılarında 200.000 yıl kadar önce fare nüfusunun sadece Makedon faresi olarak bilinen vahşi farelerden oluştuğunu gösteriyor. Günümüzden 15.000 yıl öncesine vardığımızda ise bölge fareleri arasında ev fareleri çoğunluğa ulaşıyor. Bu da, insanların tarım ile haşır neşir olmaya başlamasından önceye, ama yerleşik hayata geçmeye başladıkları döneme denk geliyor.
Ayrıca 15 ila 10 bin yıl öncesi aralığında bazı dönemlerde bölgedeki ev farelerinin oranının azaldığı görülüyor. Bu sonuç da arkeolojik verilerle uyumlu: Dönem dönem Natufların yerleşimlerini terkettiklerini ima ediyor.
Araştırmacıların başka fare türleri ile günümüz Kenya'sında yarı göçebe topluluklarla yaptıkları ek çalışmalar da aynı sonucu destekliyor.
Birkaç gün önce PNAS dergisinde yayınlanan bu çalışma avcı toplayıcı kültürün zamanla geçirdiği evrim hakkında önemli boşlukları dolduruyor. Evcilleşen diğer hayvanların fosilleri ile yapılacak benzer çalışmaların toplumlar hakkında daha ne tür sorulara cevap olacağı ise üzerine düşünülesi bir konu.
Batı Avrasya'da yerleşik yaşam ve tarıma geçiş sürecinin önemli bir kısmının yaşandığı Türkiye coğrafyasında da benzer ilginç araştırmalar yapılabilir.
Kaynak haber: http://www.sciencemag.org/news/2017/03/when-did-humans-settle-down-house...
Kaynak makale: http://www.pnas.org/content/early/2017/03/21/1619137114.full