16 Ağustos'ta Trends in Cognitive Sciences dergisinde yayımlanan bir incelemede [1] araştırmacılar, bilgi edinme ve saklama amacıyla insanlar tarafından kullanılan yöntemlerin, neleri bildiğimizi ve neleri bildiğimizi düşündüğümüzü nasıl etkilediğini ortaya koyuyor.
Waterloo Üniversitesi'nden Evan F. Risko ve Unviersity College London'dan Sam Gilbert'in derleği incelemede, "bilişsel dışadevretme" (İng. "cognitive offloading") adı verilen fenomen irdeleniyor. Bilişsel dışadevretme, yani bir işi gerçekleştirmek için gereken ussal çabayı azaltmaya yönelik her türlü fiziksel eylem, gündelik hayatta sık sık karşımıza çıkıyor.
Örneğin bir randevuyu hatırlamak sözkonusu olduğunda bu bilgiyi içsel olarak hatırlamak ile "dışadevretmek" arasında bir seçim yapabilirsiniz; yani randevu tarihini bir takvime işleyebilir, bir akıllı telefon uyarısı programlayabilir, hatta elinizin üzerine yazabilirsiniz. Benzer şekilde, muhasebe işleri yaparken, hesaplamaları kafadan yapmak yerine tercih edebileceğiniz parmakla saymak ya da bir hesap makinesi kullanmak gibi "sıradan" eylemler de aslında birer dışadevretme örneği.
Araştırmacılar bu tür davranışları, içsel çabaların azaltılmasına yönelik fiziksel eylemler (yazmak, hesap makinesi kullanmak, vb.) olarak kategorize ediyor ve insanların bu dışadevretme seçeneğine, dışadevretmenin kendi içsel kabiliyetlerinden daha etkili bir çözüm olduğuna inanmaları halinde başvurduğunu ifade ediyor. Sorun şu ki, bu varsayımlar her zaman doğru olmayabiliyor.
İNSAN-TEKNOLOJİ ETKİLEŞİMİNDE ARTIŞ
Bilişsel dışadevretme fenomeninin yaygınlığının, insan-teknoloji etkileşimindeki artışla orantılı olarak arttığını ifade eden araştırmacılar, bu davranışın düşünme şekillerimizi nasıl etkilediğinin bilinmesinin kritik olduğunu; çünkü dışadevretmenin faydaların yanı sıra birçok risk de barındırdığını belirtiyor. Örneğin, gelişen teknolojinin insanlar yaşlandıkça bağımsız kalmalarına yardım etmesi mümkün mü? Yoksa bilişsel dışadevretmenin uzun yıllar boyunca tekrarlanması, dışsal cihazlara bağımlılık tehditi mi oluşturuyor?
Dışadevretmenin yararları arasında "kapasite limitli" bilişsel yeteneklerimizin üzerine çıkma bulunuyor, örneğin sıradan bir insan birkaç sayıdan oluşan bir listeyi kolaylıkla hatırlayabilirken, onlarca sayıdan oluşan bir listeyi hatırlaması mümkün olmayabiliyor. Bu tip "basit" problemlerin cihazlara devredilebilmesi ise, birçok gündelik düşün ve planlama faaliyetlerinin idaresini mümkün kılıyor, insanlara daha çok faaliyet gerçekleştirebilme imkanı tanıyor.
Fakat dışadevretmenin zararlı sonuçları da var. Örneğin Risko, kişilerin hatırlanması gereken bir bilgiyi bir bilgisayara kaydetmeleri halinde, bu bilgiyi saklamak için beyinlerinde bilişsel yer ayırmayacakları, ve dolayısıyla bilgisayar olmadan bu bilgiyi hatırlamalarının neredeyse imkansız olacağını ifade ediyor. Böylelikle, günümüzün gelişen teknolojilerin ve artan insan-makine etkileşiminin, ne kadar çok şey hatırladığımızı belirleyen en önemli faktörlerden biri olduğunu belirtiyor.
DIŞADEVRETMENİN SONUÇLARI
Son yıllarda yapılan araştırmalar dışadevretmenin, özellikle de kişisel bilgisayar ve kamera benzeri dijital cihazların ya da arama motorları gibi internet teknolojilerinin yaygın kullanımının sonuçlarını ortaya koyuyor.
Örneğin, 2013 yılında Pyschological Science dergisinde yayımlanan bir makalede [2], müze ziyaretçilerine birer dijital kamera verilmesinin sonuçları araştırılıyor. Araştırmacılar, fotoğraf çekmenin, deneklerin gördükleri nesneleri ve onların belirli özelliklerini hatırlama yeteneklerini azalttığını, fotoğraflanan objelere kıyasla fotoğraflanmayanların daha iyi hatırlandığını gösteriyor.
Gilbert'in de içinde yer aldığı bir başka çalışma ise, hatırlatıcı kullanmanın deneklerin beyinlerindeki aktiviteyi etkilediğini ve plan ve niyetlerin hatırlanması sırasında beyinde gerçekleşen fiziksel etkileşimlerin farklı olduğunu ortaya koyuyor. Çalışmanın sonuçları 2015 yılında NeuroImage dergisinde yayımlanan makalede [3] özetleniyor.
Daha güncel bir araştırma ise, California Üniversitesi Santa Cruz ve Illinois Üniversitesi Urbana'nın ortak çalışması olarak Memory isimli dergide bu yıl yayımlandı [4]. Benjamin Storm, Sean Stone ve Aaron Benjamin tarafından gerçekleştirilen deneylerde, insanların gündelik soruları yanıtlamak için bir akıllı telefona veya bilgisayara yönelme eğilimi, özel olarak da dışadevretme yaklaşımının tekrarlanma özelliği incelendi.
Bu deneylerde katılımcılar iki gruba ayrıldı ve ilk olarak kendilerinden zorlayıcı genel kültür sorularını yanıtlamaları istendi. İlk grup hafızalarını kullanırken ikinci grup Google arama motorunu kullandı. Daha sonra katılımcılara basit soruları yanıtlamak için istedikleri yöntemi kullanmaları söylendi. Sonuçlar daha önce internet yardımıyla soruları cevaplayan insanların ağırlıklı olarak tekrar Google'a yöneldiklerini (bu seferki sorular çok daha basit olmasına rağmen) ve bu kararı vermekte de gittikçe daha hızlı davrandıklarını gösteriyor. Daha önce internet kullanan katılımcıların %30'unun basit sorulardan bir tanesini bile hafızalarını kullanarak yanıtlayamadıkları görüldü.
Başyazar Dr. Benjamin Storm, insanların hafızalarını desteklemek ve genişletme amacıyla interneti kullandıkça ona gitgide daha fazla bel bağladıklarını, ve bazı şeyleri internet yardımı olmadan da hatırlayabilecekken artık buna burun kıvırdıklarını belirtiyor. Akıllı telefon ve benzeri cihazlar sayesinde daha çok bilgiye erişim mümkün oldukça, bu cihazlara günlük hayatımızın idaresi için daha bağımlı hale geldiğimizi ifade ediyor. Araştırma, dışadevretme davranışının tekrarlama özelliğine ve tekrarlama alışkanlığının tehlikelerine dikkat çekiyor.
UZUN VADELİ ETKİLER
Risko ve Gilbert, bundan sonraki en önemli araştırma konularından birinin, dışadevretme mekanizmalarının modern ve yüksek teknolojili ortamlarda yaşayan kişiler tarafından uzun vadeli ve yoğun kullanımının beyindeki etkileri olduğunu belirtiyor.
Araştırmacılar aynı zamanda ortaya koydukları sonuçlardan birinin, GPS cihazları ve akıllı telefonların bilişsel etkilerinin kağıt ve kalem ile benzer olduğu bulgusunun, dışadevretme fenomeninin genelleştirilebilmesine ve kimi tarihsel örüntülerin keşfedilmesine yardımcı olacağını umuyor.
Görsel: Evan F. Risko, içsel ve dışsal stratejilerin bilişsel evrimini gösteren ilüstrasyon
Kaynaklar:
https://www.sciencedaily.com/releases/2016/08/160816085029.htm
https://www.sciencedaily.com/releases/2016/08/160816134021.htm
İlgili makaleler:
[1] Evan F. Risko, Sam J. Gilbert. Cognitive Offloading. Trends in Cognitive Sciences, 2016; 20 (9): 676 DOI: 10.1016/j.tics.2016.07.002
[2] L. A. Henkel. Point-and-Shoot Memories: The Influence of Taking Photos on Memory for a Museum Tour. Psychological Science, 2013; 25 (2): 396 DOI: 10.1177/0956797613504438
[3] Julia Landsiedel, Sam J. Gilbert. Creating external reminders for delayed intentions: Dissociable influence on “task-positive” and “task-negative” brain networks. NeuroImage, 2015; 104: 231 DOI: 10.1016/j.neuroimage.2014.10.021
[4] Benjamin C. Storm, Sean M. Stone, Aaron S. Benjamin. Using the Internet to access information inflates future use of the Internet to access other information. Memory, 2016; 1 DOI: 10.1080/09658211.2016.1210171