İnsanların işitsel sisteminde konuşma algısı ile müzik algısının ortak yönleri olduğu kadar tamamen farklı yönleri olduğu da biliniyor. Dil de (hem konuşma hem de yazma), müzik de insanların iletişiminde önemli bir yere sahip. İkisinin de zaman içinde ilerleyen bir iletişim şekli olması, yapıya ve örüntülere sahip olması gibi ortak yönleri bulunuyor. İletişim kanalı olarak, dil hem denotasyonal hem konotasyonal olarak (şiirdeki gibi birden fazla anlamlılık, çağrışımsal kullanım, vb.) kullanılabilirken, müzik normal şartlar altındaki kullanımında sadece konotasyonal olarak kullanılmaktadır.
Kuşların şakıması insanlara müzik gibi gelse de “Kuş şarkısı konuşma mı yoksa şarkı gibi mi” adlı makale [1] kuşların şakımayı, insanların konuşmayı algıladıkları gibi algıladığını gösteriyor. İnsan konuşması karmaşık bir akustik sinyal. İnsanın işitme sistemi de konuşmanın ses özelliklerine duyarlı olacak yapıda. İnsan kulağı 2-20 bin Hz arası frekansları duyabiliyor ancak 2 bin-5 bin Hz arasındaki seslere kulak daha fazla duyarlı. Nedeni ise, çığlık, bebek ağlaması gibi en rahatsız edici veya dikkat gerektirici seslerin bu frekans aralığında olması. Erkek sesinin temel frekansı (sesteki en kalın bileşen) 85-180 Hz arasında iken, kadın sesinde 165-255 Hz arasında.
İç kulaktaki sorunlar nedeniyle işitme yetisinde sorunlu olanların kullandığı koklear implant cihazını kullanarak yapılan deneylerde, konuşma algılanmasında akustik sinyaldeki sadece belli özelliklerin kullanıldığı görülmüş. Ses sinyali, sesin hava (ya da başka bir ortam) içinde yarattığı sıkışma ve genleşme dalgalarından oluşuyor. Aşağıdaki grafik, böyle bir ses sinyalini gösteriyor. Mavi kısım ses dalgalarının kendisi ve kırmızı kontür ise bu dalgaların zaman içindeki değişimi. En başta, sonra sesin 1/4'lük kısmında bir de en sona doğru sessizlik yani ses basıncının 0'a eşit olduğu noktalar var. En sonda yine sessizlik var. Yukarıdaki gibi bir konuşma sesini kontür değişmeyecek şekilde, içinin yapay olarak gürültü ile doldurulduğu durumda konuşmanın hala algılandığı görülmüş.
Konuşmanın algılanması için, dıştaki kırmızı kontürün algılanması yeterli. Bu sonuca, böyle bir sesin alınarak, içerideki ses dalgalarının yapay bir şekilde gürültü ile değiştirilmesi ile ulaşılmış. Bu durumda insanlar konuşmayı algıyorlar. Nitekim koklear İmplantların çalışma prensibi, tam da dıştaki kırmızı hattın (spektral zarfın) iletilmesi üzerine. Ancak müzik algılanmasında aynı işlem olumsuz sonuç veriyor. Müzik algılanmasında ise algının değişmediği dönüşümler, örneğin sesin renginin değişmesi, ya da birkaç ton yukarı çekilmesi ya da aşağı düşürülmesi (transpozisyon) melodinin algısını değiştirmiyor. Konuşma sesinde ise bu dönüşümler algıyı değiştiriyor. Müzikte mavi kısmın, yani dalgaların kendisinin algılanması gerekiyor.
Konuşma ve müzikal ses algılanması arasındaki bu karşıtlıklar kullanılarak kuşların şakımasının, kuşlar tarafından nasıl algılandığı araştırılmış. Bregman ve ekibinin araştırması [2], sığırcık kuşları üzerinde şakımalarının kayıt edilip, kontürü korunacak şekilde dalga yapılarının değiştirildiği örnekler dinletildiğinde kuşların algısının değişmediği görülmüş. Şakıma sesinin transpoze edildiği durumlarda da algının ciddi bir şekilde bozulduğu görülmüş. Aynı şekilde ses renginin değiştirildiği durumda da algının çok bozulduğu görülmüş. Bunlar sonucunda kuşların şakımalarını ve şarkılarını, bizim kulağımıa oldukça müzikal gelse bile, onların konuşma olarak algıladıkları sonucuna varılmış.
İlgili makaleler:
[1] Robert V. Shannon, “Is Birdsong More Like Speech or Music?”, Trends in Cognitive Sciences, April 2016, Vol. 20, No. 4.
[2] Bregman, M.R. et al. (2016), “Songbirds use spectral shape, not pitch, for sound pattern recognition”. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 113, 1666–1671.
http://bilimsol.org/bilimsol/dilbilim/kuslarin-sakimasi-bizim-icin-muzik...