Batı Pasifik ada topluluklarından Yeni Kaledonya'ya has bir karga türü olan Corvus moneduloides, alet kullanma davranışı en iyi belgelenmiş kuş türlerinden. Bu kuşlar, kovuklardan böcek toplamak için dalları koparıp uygun şekle sokabiliyorlar, yani kullanmanın ötesinde alet üretmeye de muktedirler.
Ama bugüne dek Yeni Kaledonya kargası dışında karga türlerinde alet kullanma davranışı pek az incelenmişti. Dolayısıyla Yeni Kaledonya kargasının yeteneklerinin ne kadar kendisine özgü, ne kadar yaygın olduğu belirsizdi. Eğer başka soylarda da varsa, davranışın bu soylarda evrimine yol açan ekolojik koşullar da bilinmiyordu.
GENETİK YATKINLIK
Bu hafta Nature dergisinde yayımlanan bir çalışma, Havai adalarına has, ‘Alalā adı verilen bir başka tropik karganın (Corvus hawaiiensis) alet kullanma becerilerini ortaya koydu.
Deneylerde kargalara içinde yem sıkışmış tahta kütükler, ayrıca yemleri çıkarabilecekleri sopaların olduğu bir ortam sunuldu. Birçok karga, uygun boyuttaki sopaları seçip kütükteki oyuklara sokarak yemleri çıkarmayı başardı. Yaşlı kargalar gençlerden alet kullanmaya daha yatkın olsalar da gençlerin yarıya yakını alet kullanabiliyordu.
Kargaların daha küçük yaşta ve kimseden görmeden alet kullanabildiği belgelenmiş oldu. Bu da yeteneğin kültürel olarak aktarılmadığını, genetik olarak kodlandığını gösteriyor.
KORUMA ALTINDA
‘Alalā özel bir tür çünkü 2000'li yılların başında habitat kaybı nedeniyle yok olmanın eşiğine gelmiş. Türü kurtarmak için hayatta kalan hayvanlar iki koruma tesisine alınmışlar ve şu anda buralarda ürüyorlar. Sayıları arttığında yeniden doğaya salınmaları planlanıyor.
Alet kullanma deneylerinin bu koruma altındaki bireylerde gözlenmiş olması biraz sıkıntılı, çünkü hayvanat bahçelerindeki bazı hayvanlar, doğada türdeşlerinin sergilemedikleri davranışlar sergileyebiliyor.
Ancak makalenin yazarları, çok sayıda Havai kargasının alet kullanabildiğini hatırlatıyor ve bunun türe has, yaygın bir davranış olduğunu ifade ediyor.
YAKINSAK EVRİM
‘Alalā ile Yeni Kaledonya kargaları aynı cinse mensuplar ama yakın akraba değiller. Ayrıca ikisinin de yakın akrabası olan başka karga türlerinin, örneğin anakarada yaşayan kargaların alet kullanamadığı biliniyor.
Dolayısıyla alet kullanma bu iki türde birbirinden bağımsız olarak evrilmiş olmalı. Buna evrimsel biyolojide "yakınsak evrim" deniyor.
Şekilde kargaların soyağacı gösterilmiş. Havai ve Yeni Kaledonya kargalarının (c ve d) birbirine yakın akraba olmadıkları görülüyor. (g) panelinde ise kuşlarda alet kullanma davranışının tarihçesi özetlenmiş. Aralarında akbaba, şahin ve ispinoz türleri yer alıyor. Görsel: Rutz vd., 2016, Nature.
İki karga soyunda alet kullanma becerisinin evrilmesinin sebebi ne olabilir? Yazarlar, iki türün de yaşadıkları ortamda iki ortak özelliğe işaret ediyor. Birincisi, adalarda sıkışmış yiyeceklere erişim için rekabetin düşük olması (ör. uzun gagalı başka kuşlar az). Yani alet kullanmanın faydası yüksek. İkincisi, avcı baskısının düşük olması. Yani aynı kütüğün üzerinde uzun saatler uğraşmanın riski az.
Yazarlar, yeni türlerde alet kullanma davranışının evrimine izin veren koşulların anlaşılmasıyla, primat soyunda alet kullanmanın evrimini de daha iyi anlayabileceğimizi vurguluyor.
Çalışma ayrıca farklı yerel türleri korumanın, hayvan davranışını ve evrimini anlamak açısından önemini hatırlatıyor.
Kaynak:
Rutz vd., 2016, Nature, "Discovery of species-wide tool use in the Hawaiian crow", dx.doi.org/10.1038/nature19103
Makaleyle beraber yayımlanan videoya şuradan ulaşılabilir: https://www.youtube.com/watch?v=ZOUyrtWeW4Q&feature=youtu.be