Tatlısu ekosistemleri, genel olarak en fazla değişikliğe uğramış ekosistemler arasında yer alır. Dünya çapında, tatlısu doğal ortamlarını korumak ve iyileştirmek için restorasyon ve koruma çalışmaları yürütülse de, su bitkileri ve hayvanları genel biyoçeşitliliğin bileşenleri arasında en çok tehlike altında olan türler.

Bunun nedenlerinden biri, hem tam anlamıyla hem de mecazi olarak görünürlük eksikliği olabilir. Tatlısular, bulanık, karanlık, buzla kaplı veya çalkantılı olabilir. Ve tam da bu yüzden, sahip oldukları biyoçesitlilik genellikle kamufle olabilir ve fark edilmesi zordur. Ne yazık ki, tatlısuların yüzeyinin altındaki hayvan ve bitki yaşamının zengin ağları, kır çiçekleriyle kaplı çayırlık ya da ormanlık alanlar kadar fark edilebilir değil.

'BAYRAK' VE 'ŞEMSİYE' TÜRLER

Genellikle bayrak türleri, koruma amacına ulaşmak için yerel halkı bilinçlendirme çalışmalarında kullanmak ve koruma planlarini gerceklestirmek icin gereken finansal destegi saglamak icin secilen 'karizmatik' türlerdir. İlk olarak 2000 yılında Nigel Lider-Williams ve Holly Dublin tarafından "koruma bilincini ve eylemi teşvik eden popüler karizmatik tür” olarak tanımlanmıştır. Bu karizma, türlerin ekolojik (bir organizmanın çevrede tespit edilebilirliği), estetik (duyusal etkisi; sevimli, merak uyandırıcı olması) veya maddesel (onun duygusal etkisi; bize nasıl hissettirdiği) özellikleriyle ilgili olabilir. Şemsiye türler ise yaşama alanlarının korunması sayesinde farklı canlı türleri için de bir koruma alanı oluşturuyor.

Örneğin, pandalar oyuncak ayı gibi sempatik görünüşleri ve istikrarsız yaşamları (besin açısından fakir bambu ile beslendikleri için) nedeniyle Dünya Doğayı Koruma Vakfı (World Wildlife Fund for Nature - WWF) tarafından, yaşadıkları ormanların ve dünyadaki diğer tehdit altında olan ekosistemlerin korunmasına yönelik finansman sağlanması için logo olarak kullanıldı. Yani aslında karizmatik panda, daha az karizmatik olan yerel ve küresel türlerin korunmasına da yardımcı olmuş oldu.

Conservation Biology dergisinde yayınlanan araştırmaya göre, sucul ekosistemler için “bayrak şemsiye türlerin” tanımlanması tatlısu biyoçeşitliliği korumak ve farkındalığı artırmak için destek olabilir.

TATLISU PANDALARINI BELİRLEME

Araştırmanın arkasındaki ekip, 'bayrak' ve 'şemsiye' tür kavramlarını, yeni bir "bayrak şemsiye tür" kümesini tanımlamak için kullanıyor. Bu türlerin tehlike altındaki türler ve ekosistemlerin korunması konusunda kamuoyu ve siyasi bilinci arttırma potansiyeli daha yüksek. Biyolojik çeşitliliğin korunması için önemli olmasının yanı sıra koruma programlarına yönelik kamuoyunun dikkatini çekme ve finanse edilme potansiyelleri olan 60’in uzerinde potansiyel tatlisu “bayrak şemsiye türü” tanımladılar. Berlin'deki Leibniz Tatlısu Ekolojisi ve Balıkçılık Enstitüsü’nden (IGB), makalenin başyazarı Dr. Gregor Kalinkat’a göre, bu türler mevcut ama yetersiz koruma çabalarının güçlendirilmesine yardımcı olabilir.

Bu türler yosunları, yumuşakçaları (tatlısu inci midyesi gibi), turbalıklara özgü örümcekleri, kabukluları (peri karidesleri gibi), böcekleri (yusufçuk ve kurtçuklar dahil), balık türünün geniş bir yelpazesini (mersin balığı, balina köpekbalığı), sürüngenleri (kaplumbağalar, timsahlar ve timsahlar), kuşları (özellikle turnalar, pelikanlar ve leylekler) ve memelileri (susamurları, yunuslar ve kunduzlar) kapsıyor.

Bazı önemli örnekler olarak şu türler verilebilir: Eski Çin'de Yangtze Nehri'nde bulunan, işlevsel olarak soyu tükenmiş bir tatlısu yunus türü olan Baiji; Tuna gibi büyük nehir havzalarının parçalanması ve kirlenmesinden etkilenen göç eden bir balık Avrupa mersin balığı, Orta ve Doğu Asya'nın sulak alanları boyunca göç yollarıyla kritik tehlike altında olan kuşu Sibirya turnası, su kirliliği ve aşırı hasat tehdidi altında olan bir yumuşakça tatlı su incisi.

'TATLISU PANDALARI' NE KADAR VE NASIL YARARLI OLABİLİR? 

Tatlısu bayrak türlerini geliştirme fikrinin yeni olmadığı söylenebilir. Avrupa çapında nehir restorasyon çabalarını desteklemek için Atlantik somonu ve biraz tartışmalı olsa da İngiltere’de nehir havzalarının şekilleri ve işlevleri üzerine kamuoyu tartışmaları için Avrasya kunduzu, etkili bayrak tur olarak kullanılmakta. Bu bağlamda kilit bir soru şudur: Bayrak ve şemsiye türleri tatlısu koruma çabalarını desteklemek için (daha fazla) yararlı olabilir mi ve nasıl?

Bu durumda ölçek önemli. Bayrak türlerin kendilerine hangi ölçekte (yerel, bölgesel, küresel) kitle bulma ihtimallerinin var olduğu ve bu kitlenin hangi koruma mesajlarına duyarlı olduğu önemli. Bu bayrak türler hangi yollarla (sosyal medya, televizyon vb.) kitlelerin dikkatini çekecek ve hangi yollarla koruma önlemlerini etkilemek üzere geribildirim veya herhangi bir finansman veya siyasi etki sağlayacak? Bunlar, tatlısu bayrak türlerinin kullanılması ve olumlu koruma sonuçlarına sahip olması için disiplinler arası araştırma ve uygulama gerektiren sorular.

DAHA ÇOK VERİ VE YAKIN İŞBİRLİĞİ ÇAĞRISI 

Bunlara ek olarak, güncel veri havuzu özellikle tatlısu türleri için son yıllarda önemli ölçüde gelişmesine rağmen, türlerin daha iyi korunması için daha iyi veriye ihtiyaç var. Makalenin yazarlarından Dr. Gregor Kalinkat, bugüne kadar, karasal ve denizsel türler için büyük miktarda araştırma ve bilimsel veri toplandığını,  tatlısu türlerini korumak için, daha az maliyetli ve daha kapsamlı yenilikçi yöntemler ile toplanan verilere acilen ihtiyaç duyulduğunu belirtiyor. Bu yeni geliştirilen moleküler yöntemlerle (örneğin çevresel DNA), geçmişte elle veya ağlarla toplanması gereken balık veya amfibi türlerinin varlığı artık su örneklerinden kolayca belirlenebilir.

Bilim insanları, itirazlarında araştırmacıların ve uygulayıcıların tatlısu türlerine yönelik kapsamlı koruma önlemlerini uygulamak için daha yakın bir işbirliği yapmaları gerektiğini vurguluyorlar. Bunun ışığında, 'tatlısu pandaları'ni korumak, sadece etkili kavramlardan daha fazlasını gerektiriyor; hedeflenen türlerin korunması, mümkün olduğunca çok sayıda eyleme geçen insanin desteğine bağlı.

 

Kaynaklar:

https://freshwaterblog.net/2017/02/03/seeking-freshwater-pandas-the-flag...

http://www.igb-berlin.de/en/news/seeking-freshwater-pandas

http://dergi.ksu.edu.tr/public/journals/1077/docs/OzelSayilar/DogaBiliml...

Ilgili makale: Kalinkat, G., Cabral, J. S., Darwall, W., Ficetola, G. F., Fisher, J. L., Giling, D. P., ... & Knopf, K. (2016). Flagship umbrella species needed for the conservation of overlooked aquatic biodiversity. Conservation Biology.