Pandanın yalancı başparmağı: Neden iki kez evrilmiş?

Çinli bir ekibin yürüttüğü yeni genom analizi dev panda ve küçük pandanın atalarında ayrı ayrı evrilen sahte başparmakları sorusuna ışık tuttu. Aynı genlerdeki aynı mutasyonlar bu değişime sebep olmuş olabilir.

bilimsoL - Mehmet Somel

Dünyada iki tip "panda" var: Bildiğimiz siyah beyaz renkli "dev pandalar", bir de kırmızı renkli "küçük pandalar". Aslında bu yanlış bir isimlendirme, çünkü iki tür birbiriyle yakın akraba değil. Dev panda ayılarla, küçük pandaysa dağ gelinciğiyle birbirlerine olduklarından daha yakın akraba.

İkisine de panda denmesinin sebebi iki türün de diyetlerinin bambu ağırlıklı olması. Ayrıca ikisi de Güney Çin'in bulunduğu coğrafyada yaşıyor.

Bu iki pandanın bir diğer ortak özellikleri ise ikisinin de ek bir başparmaklarının olması. Aslında bu gerçek bir parmak değil, bilek kemiğinin bir uzantısı. İki panda da bu yalancı başparmağını, bizim gerçek başparmağımız gibi kullanıyor ve bunlarla bambu saplarını rahatça hareket ettirebiliyor.

Şekil 1: Pandanın bambu tutuşu. Yalancı başparmak solda gösteriliyor.

Bilim insanları dev pandada bu kemik uzantısının doğrudan bambu beslenmesiyle beraber evrildiğini, küçük pandanın atalarındaysa önce tırmanma için evrilip, sonra bambu beslenme amaçlı yeniden şekillendiğini tahmin ediyor.

Kesin olan şu ki, yakın akraba olmayan bu iki tür de aynı "yalancı başparmak" özelliğini gösteriyor ve bu özellik ikisinin de yakın akrabalarında (ayılarda veya gelinciklerde) yok.

O halde yalancı başparmak dev pandada ve küçük pandada ayrı ayrı evrilmiş olmalı. Buna evrimsel biyolojide "yakınsak evrim" deniyor.

HANGİ GENLERDEKİ HANGİ MUTASYONLAR?

Çinli bilim insanları yıllar önce dev pandanın genomunu dizilemişlerdi. Şimdi de Çin Bilimler Akademisi'nden evrimsel biyologlar, küçük pandanın genomunu dizileyerek iki türün DNA dizisini karşılaştırdı.

Başlıca soru ise şu: Hangi genetik değişimler sonucu iki türün atalarında bilek kemiği benzer biçimde değişti?

Nature'da yayınlanan habere göre bilim insanları, inceledikleri binlerce gen arasından, hem dev pandanın hem de küçük pandanın atalarında değişmiş, ama kontrol olarak kullanılan 60 farklı memeli türünde değişmemiş olan 70 adet gen belirlediler.

GDO PANDA?

Hatta bu genlerden ikisinde (adları DYNC2H1 ve PCNT) iki türde de tamamen aynı değişimler bulundu. Bu ilginç iki genin de kemik gelişiminde önemli oldukları biliniyor. Yani iki türde de aynı genlerdeki birkaç paralel mutasyon, gelişim sürecini paralel yönde değiştirerek yalancı başparmak yaratmış olabilir.

Elbette bu hipotezi kesin olarak test etmek için genetiği değiştirilmiş pandalar üretmek gerekir. Bununsa zaman ve kaynak açısından veya etik açıdan mümkün olup olmadığı şüpheli.

HANGİSİ ANORMAL?

DYNC2H1 genindeki mutasyonlar insanda kalıtım yoluyla aktarılabiliraltı parmaklılığa ve başka kemik gelişimi anomalilerine sebep olabiliyor.

Bugün tıbbın "anomali" dediği kimi özelliklerin, farklı koşullarda faydalı hale gelmesi mümkün. Nitekim insanın uzun ve kıvrak gerçek başparmağı da 3,5 milyon yıl önce yaşayan Australopithecus cinsi atalarımızda yoktu. O dönemde de uzun başparmaklı bazı mutant insanlar anormal sayılmış olmalı.

 

Kaynaklar:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1571064/

http://www.nature.com/news/how-the-panda-s-thumb-evolved-twice-1.21300

http://link.springer.com/article/10.1007/s00114-015-1286-3