Dinozorlar evrimsel geçmişin belki de en ilgi çekici canlı grubu. Dünya üzerinde 160 milyon yıl varolmuş bu mükemmel [MS1] canlılar, özellikle Jurasik Dönemi'nde devasa boyutlara ulaşıp, 60 milyon yıl boyunca karasal yaşamın en önemli hakim canlı grubunu oluşturdular. İnsan soyunun iki ayak üstünde yürüyen üyelerinin yalnızca 2 milyon yıldır dünyada olduğu düşünüldüğünde, 60 milyon yılın ne kadar uzun bir hakimiyet dönemi olduğu kavranabilir.
1000 kadar [1] canlı türünü barındıran dinozorların sınıflandırılması bugüne kadar kalça anatomisine göre birbirinden ayrılan iki temel evrimsel gruba dayanıyordu: Kertenkele-kalçalılar ve kuş-kalçalılar. Dinozorların evrimsel değişimleri ile ilgili önemli analizlerin bir bölümü yine bu ayrımı yansıtan evrimsel ağaçtan yola çıkılarak yapılıyordu.
Geçtiğimiz hafta Nature dergisinde yayımlanan ve Cambridge Üniversitesi Yer Bilimleri Bölümü'nden üç araştırmacı tarafından yürütülen kapsamlı bir evrimsel analiz, sadece iki temel gruba dayanan klasik hipotezi sorgulamamıza sebep olacak sonuçlar sunuyor.
Araştırmacılar çalışmalarında hem farklı zamanlardan hem de farklı coğrafi bölgelerden 74 sınıfa ait dinozor türünü sadece kalça anatomisine bakarak değil, 457 farklı karakter özelliğini daha dikkate alarak incelediler. Böylece dinozorların evrimsel olarak iki temel gruba ayrılıp farklı türlere evrildiği görüşünün aslında eksik bir sınıflama olduğunu gösterdiler.
Bu yeni bulgulara göre kertenkele-kalçalı (Saurischia) ve kuş-kalçalı (Ornithischia) dinozor grupları kendi içlerinde yine ikişer gruba daha ayrılıyor. Kuş-kalçalı dinozorlar, yeni ağaçta, Ornithischia ve Teropodlar (Theropoda) olarak iki temel dala ayrılıyor. Kertenkele-kalçalı dinozorlar olan ve önceden sadece Saurischia olarak adlandırılan grup ise, yeni sonuçlara göre, Saropodlar (Sauropodomorpha) ve Herrerasauridae olarak iki temel gruba ayrılıyor – bu ayrıma rağmen bu iki grup tek ana-grup adı altında (Saurischia olarak) adlandırılmış. Böylece dinozorlar, sadece iki ana grup yerine, bu her iki grubun kendi içinde iki alt dala ayrıldığı toplamda dört büyük gruptan kökenlenip evrilmiş görünüyor.
Sekil 1. Calısmanın sunduğu veriler sonucu evrimsel temeli yenilenen dinozorların evrim ağacı görülüyor. Yeşil dallar: Herrerasauridae ve Soropod (Sauropodomorpha) grupları bir arada. Lacivert dallar: Ornithischia. Pembe dallar: Teropodlar.
YENİ EVRİMSEL AĞACIN ETKİLERİ
Çalışmanın bu sonucu bilim dünyasında kabul görmeye başlarsa, bu yeni evrimsel ağacın, dinozorların evriminin (yeniden) anlamlandırılmasında çok önemli etkileri olacak. Bu bağlamda dinozorların anatomik evrimi (ki bu konu, dinozorların karasal ortamda devasa vücut boyutunu taşıyan ve bu boyutlara evrilebilen en önemli canlılar oldukları akla getirildiğinde, benzersiz bir çalışma alanı oluşturuyor) yeniden değerlendirilecek. İlk dinozorların, beklenildiği gibi küçük ve iki ayak üzerinde yürüyen canlılar olduğu gerçeği değişmese de, örneğin Teropodlar ile Ornithischiaların evrimsel ayrışması, daha önceki belli bulguların yeniden değerlendirilmesini gerektirecek.
Çalışmanın güncellediği evrimsel ağaç, eski bulguların yeniden değerlendirilmesi gerektiğini önermenin yanında daha önceleri sunulan ve asılı kalan bazı bulgulara, yeni ve sağlam kanıtlar da sağlıyor. Örneğin, daha önceki çalışmalarda önerilen ilk dinozorların hepçil (hem et hem otla beslenen) canlılar oldukları, bu çalışmada hesaplanan evrimsel ağacın tarihsel temeline bakıldığında doğrulanıyor. Yalnızca-etçil ve yalnızca-otçul olan dinozorlar, evrimsel tarihin sonraki dönemlerinde hepçil atalardan türemiş.
Bir diğer yeniden incelenmesi gereken konu ise, dinozorların ilk olarak hangi coğrafyada kökenlendiği ile ilgili. Yeni hesaplanan bu evrimsel ağacın tarihsel olarak en erken bölümüne bakıldığında, kökende yer alan dinozorların Gondwana değil, Laurasia kıtası civarında bulunan dinozorlar olduğu ortaya çıkıyor [2].
Dinozorların coğrafi kökeni yanında, zamansal kökeni de, bu çalışma ile daha geriye çekilebilir. Araştırmacılar, dinozorların 247 milyon yıl kadar önce evrimsel olarak kökenlenmeye başladığını öneriyor. Bu zamansal güncelleme ise daha önce verilen tarihlerin 4-5 milyon yıl gerisine gidiyor.
Özetle, dinozorların güncellenen evrimsel ağacı, 457 karakter özelliğinin karşılaştırılması ile, şu ana kadar yapılan en detaylı veri üzerinden hesaplanmış durumda. Bu yeni verilerin bilim dünyasının sınavından nasıl geçeceği büyük bir merak konusu. Fakat veriler kabul gördüğü takdirde, önümüzdeki on yıl, dinozorların evrimini daha detaylı çalışmak için çok heyecanlı bir dönem olacak.
[1] Bu verilen rakama, tüylü dinozor soyunun günümüzde yaşayan temsilcisi olan kuş soyunun bilinen 9000 kadar üyesi dahil değil.
[2] 240 milyon yıl önceki dünya haritasının bugün bizim üzerinde olduğumuz haritadan çok farklı olduğu unutulmamalı. O dönemde dünya üzerinde kuzeyde Laurasia ve güneyde Gondwana isimli iki kıta büyük kıta birleşmekte ve tek bir süperkıta olan (bugünün Avrasya, Amerika, Antartika, Afrika kıtalarının hepsini birarada içeren) Pangaea'yı oluşturmaktaydı. Dinozorların, güneyde değil kuzeyde ilk olarak evrilmiş (kökenlenmiş) olabileceği bilgisi, yine çok önemli bir öneri.
İlgili makale:
Baron vd. A new hypothesis of dinosaur relationships and early dinosaur evolution. doi:10.1038/nature21700 - March 23, 2017