Bugün π günü!

π sayısı bir dairenin çevresinin çapına oranı. π sayısı, bir irrasyonel sayı, yani iki tam sayının oranı olarak ifade edilemiyor. π üstelik aşkın bir sayı, yani herhangi bir rasyonel katsayılı polinom denklemin kökü değil.

bilimsoL - Ruhan Alpaydın

π sürekli olarak bilim insanlarının karşısına çıkan bir sayı olduğu için, tarih boyunca π ‘yi tam olarak kestirebilme çabası devam etmiş.

Dairenin çavresinin çapına oranının (aynı şekilde dairenin alanının da yarıçapının karesine oranının) değişmediğini yani π’nin bir sabit olduğunu  ilk keşfeden kimdir bilinmiyor.

Örneğin, M.Ö. 1650 yıllarından kalma bir Mısır papirüsünde Ahmes adlı bir kişi şöyle yazmış: “Bir çağın 1/9’unu kesin ve kalanından bir kare oluşturun.Bu karenin alanı baştaki çapa sahip olan dairenin alanı ile eşittir”. Yani π/4  = (8/9)*(8/9). Yani, π  =  3.160493. Oldukça iyi bir kestirim.

Aynı zamanlardan (M.Ö. 1800-1600) kalan bir Babil tabletinde π için 3 1⁄8, yani 3.125 verilmiş.

Çinliler ise π ‘yi yüzyıllar boyunca 3 olarak kabul etmeye devam ettiler. Ancak M.S. 263’de daha önce Yunanlılarında keşfettiği metodu kullanarak  π’yi noktadan sonra beş basamağa kadar doğru olarak buldular. Bu metod, daire içine yerleştirilen düzgün poligonların kenar sayısını sonsuza doğru giderken daireye yakınsayacağı fikrinden yola çıkıyor. Böylelikle dair içine oturtulan karenin, beşgenin, altıgenin, be şekilde artan kenralı poligonların alanları tek tek hesaplanarak, dairenin alanına doğru yaklaşıyor. Bu alt sınır. Dairenin hemen dışına oturtulan ve kenar sayısı artan poligonlar ise dairenin alanına dair üst sınıra yakınsıyorlar. Bu metodla π, 3.14159 olarak bulunmuş.

Rönesans ve arkasından aydınlanma ile π sayısı üzerinde araştırmalar devam ediyor. 1882’de π sayısının aşkınlığı Ferdinand von Lindemann tarafından ispatlanıyor. 20. yy'da bilgisayar teknolojisi ile π’nin gittikçe artan sayıda basamağı hesaplanıyor. π’nin ondalık açılımının hiç bir örüntü içermediği düşünülüyor, yani bir periyoda sahip değil.

Dünyada Mart ayının 14’ü π günü olarak kutlanıyor. π sayısına yakın, ve en basit oran 22/7 olduğu için 22 Temmuz da π günü olarak kutlanıyor.
 
Kaynak:
1. Philip E.B. Jurdain, “The Nature of Mathematics”,  The World of Mathematics, Vol 1, Tempus Books, 1988.