Fransız Deniz Araştırmaları Enstitüsü araştırmacılarıyla jeokimyacı Germain Bayon önderliğinde gerçekleştirilen ve Science dergisinde yayınlanan araştırmada, Kongo nehrinin ağzından alınan ve son 40.000 yılı temsil eden çökel karotları, yani yıllar boyu akarsuyun taşıdığı partiküllerin çökelmesiyle oluşan tabakalardan alınan örnekleri incelendi.
Karotların içeriği doğrudan nehrin taşıdığı maddeleri tespit etme imkanı sağladığından, temsil ettiği dönemin iklimini ve erozyon düzeyini tahmin etmek mümkün. Örneğin hidrojen sinyali erozyon hızını belirleyen en önemli etkenlerden biri olan yağışla ilgili bilgi verirken, kolay erozyona uğrayan potasyum ve zor erozyona uğrayan alüminyuma dair sinyaller erozyon seviyesi hakkında bilgi edinmek için kullanıldı.
Karot örneklerinde günümüzden 3500 yıl öncesinde başlayan ciddi bir kimyasal ayrışmaya dair kanıtlar bulundu. 3500 yıl ilginç bir tarih, çünkü Batı Afrika’dan Orta Afrika’ya Bantu Yayılımı (‘Bantu expansion’) adlı büyük göçün başlangıcına denk düşüyor.
Araştırmacılar çökellerde, 3500 yıldan daha eski dönemlerdeki kimyasal ayrışma hızının, yağıştaki değişkenliklerle uyumlu olduğu gördüler: Yağışlı dönemlerde kimyasal ayrışma da artıyordu. Ancak günümüzden 3500 yıl öncesinden itibaren, kimyasal ayrışma düzeyinin yağış örüntülerinden farkedilebilir derecede sapmaya başladığı görüldü.
Kimyasal ayrışma yağış ve doğal erozyon gibi çevresel sebeplerle gerçekleşebileceği gibi, ormansızlaşma ve artan tarımsal faaliyetler sonucu da hızlanabiliyor. İlgili dönemde kuraklık arttığından, kimyasal ayrışmada azalma beklenirken, ayrışmanın tam tersi zirve yaptığı görüldü. Bunun olası açıklaması, Bantu kabilelerin o dönemde Orta Afrika’ya tarımı getirmiş olması.
Bantu Yayılımı yakın tarihin başlıca göç vakalarından biri. Bantu dilini konuşan ve tarıma geçmiş olan kabilelerin, bugün Nijerya ve Kamerun'un bulunduğu Batı Afrika bölgesinden kıtanın doğusuna ve güneyine yüzlerce yıl boyunca göç ettikleri biliniyor.
Bantu toplumu çiftçi bir topluluktu ve tarımın yanı sıra, demir eritme teknikleri de geliştirmişlerdi. Demir çağı dönemine ait Bantu arkeoloji alanları, seramikler, fırınlar, aletler, tarımsal ürünlerin kalıntıları ve çeşitli demir eserler sunuyor.
Araştırmayı yapan ekip çayırlık ve savanna topluluklarının bölgedeki yağmur ormanlarının yerini almasının, çiftçilerin tarım için açtıkları araziler ve demir ocakları ile iklim değişikliği etkilerinin birleşmesiyle açıklanabileceğini düşünüyorlar.
Araştırmacılar ekolojik değişimin ne kadarının insan etkisi ne kadarının iklim değişikliği olduğuna dair belli bir oran veremeseler de, incelenen karotlarda insan etkisinin oldukça belirgin olduğunu gösteriyorlar.
Araştırmanın sonuçları doğrudan önceki teorilerle ters düşmüyor ancak insanların çevre üzerinde çok büyük etkisi olduğunu ortaya koyuyor. Değişen iklim, çiftçilerin bölgede tarım yapabilmelerini mümkün kılmış olsa da Bantu tarımının toprak erozyon örüntülerini değiştirdiği muhakkak.
Çalışma günümüzde yol yapımı, endüstriyel amaçlar, hayvan çiftlikleri ya da soya tarlaları için yokedilen Amazon yağmur ormanlarının durumuyla yakından ilgili saptamalarda bulunuyor. İklim değişimi ve sözkonusu insan faaliyetleri, yağmur ormanlarında ve bu ormanların ev sahipliği yaptığı biyoçeşitlilikte hızlı ve kitlesel bir yokoluşa neden olabilir.
İlgili makale:
Bayon et al., Intensifying Weathering and Land Use in Iron Age Central Africa, Science, 2012. DOI: 10.1126/science.1215400
(soL - Bilim)