56 milyon yıl öncesinin minyatür atları nasıl evrildi?

İklim ve fosil kayıtlarını inceleyen araştırmacılar, kısa süreli aşırı küresel ısınma ve karbondioksit artışıyla memelilerin vücut büyüklükleri arasındaki ilişkiye dikkat çekiyorlar. Araştırmaya göre bugünün atları iklim değişimi nedeniyle bir zamanlar kedi büyüklüğüne evrilmişti.

İklim değiştikçe canlı türleri nasıl evrilecek? Bu soruyu yanıtlamanın güvenilir yollarından biri, geçmiş iklim değişimleri sırasında canlıların nasıl değiştiğini incelemek. Science dergisinde yayınlanan yeni bir araştırma küresel iklim sıcaklıklarındaki değişimin canlıların vücut büyüklüklerini nasıl etkileyebileceğine dair bulgular sunuyor.

Geçmiş araştırmalarda, sıcaklıkların ve atmosferik karbondioksit miktarının tepe yaptığı Paleosen-Eosen Termal Maksimum (PETM) döneminde, memelilerin küçüldüğü keşfedilmişti. Ancak bu küçülmenin zamanlamasının ve miktarının iklim değişimiyle ilişkili olup olmadığı belirgin değildi. Florida ve Nebraska Üniversitelerinden iklim kayıtlarını ve fosilleri inceleyen araştırmacılar, 56 milyon yıl önceki PETM döneminde artan sıcaklıklarla küçülen vücut büyüklükleri arasında anlamlı bir korelasyon (bağıntı) olduğunu gösterdiler.

Araştırma için at soyuna ait zengin fosil örnekleri ve o dönem iklim koşullarını yansıtan kayıtlar kullanıldı. Atın ataları 56 milyon yıl önce, Kuzey Amerika'da ilk ortaya çıktıklarında zaten küçük bir köpek boyutundaydılar. Ancak ortaya çıkışlarını takip eden 130 bin yıl boyunca sıcaklıklar arttı ve atasal atlar, bir ev kedisi boyutuna kadar küçüldüler. Araştırma sonuçlarına göre, bu dönemde küresel sıcaklıklar 5 ila 10 ºC artarken, Sifrhippus denen bu ilk atlar vücut kütlelerinin %30'unu kaybettiler. Ancak hava sıcaklıklarının tekrar düşmeye başlamasıyla bu sefer %76 büyüdüler.

Vücut büyüklüğü değişiminin iklim değişikliğiyle yakından ilişkili olduğu böylece ortaya konmuş oldu. Ancak değişimin nasıl bir mekanizma sonucu ortaya çıktığı henüz belli değil. İki olasılıktan biri, Bergmann kuralı denilen bir gözlem: Soğuk ortamlarda iri vücut, ısı muhahafa etmeyi kolaylaştırır. Örneğin kutup ayısı ve yerli bozayılar gibi soğuk ortamlarda yaşayan canlılar sıcak ortamlardaki türdeşlerinden büyük olma eğilimindedirler.

Öte yandan araştırmacılar ısınma-cüceleşme bağıntısı için almaşık bir açıklama getiriyorlar. Söz konusu dönemde sıcaklık artışıyla birlikte karbondiokdit miktarında da artış görülüyor. Karbondioksit arttıkça fotosentez ve bitkisel üretim artıyor, ancak bitkilerin besleyiciliği (azot ve protein içeriği) azalıyor. Makaleye göre bu besin kısıtlaması da (yani bolluk artarken besleyiciliğin azalması) atların küçülmesine yol açmış olabilir.

Makale yazarları, araştırmada incelenen iklimsel değişimlerin on binlerce yıl sürdüğüne dikkat çekiyorlar. Bugün yaşanan iklimsel değişimlerin ise çok daha hızlı gerçekleşmekte olduğu savlanıyor. Yine de geçmiş evrimsel örüntüler, gelecek değişimlerin yönünü tayin etmeye yardımcı olabilir.

İlgili makale:

Secord, R. et al., Evolution of the Earliest Horses Driven by Climate Change in the Paleocene-Eocene Thermal Maximum, Science, 2012. doi:10.1126/science.1213859